ADNAN KALKAN

BOÞANMIÞ EÞLERÝN ÇOCUKLARININ PSÝKOLOJÝSÝ: AMAN DÝKKAT

• admin
• 14 Nisan 2025
• Yazar
• 8838 Görüntüleme

Boþanma, sadece eþler arasýndaki hukuki bir ayrýlýk deðil; ayný zamanda aile sisteminin derinden etkilendiði sosyolojik, psikolojik bir kýrýlma sürecidir. Özellikle çocuklar için bu süreç, duygusal dünyalarýnda kalýcý izler býrakabilecek bir travma hâline gelebilir. Fýtrat itibarýyla insan, aile ortamýnda huzur bulan bir varlýk olarak yaratýlmýþtýr. Kur’an-ý Kerim’de “Kendileri ile huzur bulasýnýz diye sizin için türünüzden eþler yaratmasý ve aranýzda bir sevgi ve merhamet var etmesi de O’nun (varlýðýnýn ve kudretinin) delillerindendir. Þüphesiz bunda düþünen bir toplum için elbette ibretler vardýr” (Rum, 21) buyrulmuþtur. Bu fýtrat sisteminin bozulmasý, çocuðun ruh dünyasýnda da bir dengesizlik meydana getirir. Bu dengesizlikten en çok zarar gören ise þüphesiz çocuklarýmýzdýr.

Çekiþmeli Boþanmanýn Çocuk Üzerindeki Etkisi

Boþanma süreci, özellikle çekiþmeli geçtiðinde çocuklarýn ruh saðlýðýnda derin yaralar açabilir. Mahkeme salonlarýnda tanýklýk eden, taraf tutmaya zorlanan veya ebeveynleri arasýnda aracý hâline getirilen çocuklar; yoðun stres, kaygý ve güvensizlik duygularýna kapýlýr. Bu durum, ilerleyen yaþlarda baðlanma problemleri, öfke patlamalarý ve sosyal uyum güçlükleri olarak karþýmýza çýkar. Ýslam ahlaký, anlaþmazlýk durumlarýnda bile adaletli, merhametli ve sabýrlý davranmayý öðütler. Eðer boþanma kaçýnýlmazsa, bu sürecin karþýlýklý anlayýþ ve saygý içerisinde, “anlaþmalý boþanma” yoluyla yürütülmesi çocuðun psikolojik direncini korumasý açýsýndan büyük önem taþýr.

BOÞANMA SÜRECÝNÝN ÇOCUK ÜZERÝNDEKÝ ETKÝLERÝ

Psikolojik Etkiler

DSM-5 taný kriterlerine göre, boþanma sürecinde çocuklarda sýklýkla “Uyum Bozukluðu”, “Depresif Bozukluklar” ve “Kaygý Bozukluklarý” geliþebilir. Özellikle 6-12 yaþ grubundaki çocuklar, boþanmayý kendi hatalarý olarak görebilir ve suçluluk duygusu yaþayabilirler. Ergenlerde ise içe kapanma, öfke nöbetleri ve akademik baþarýda düþüþ gözlemlenebilir.

Sosyal ve Davranýþsal Etkiler

Çocuk, anne ya da babasýnýn yokluðunda sosyal geliþimini saðlýklý tamamlayamayabilir. Arkadaþ iliþkilerinde güvensizlik, okulda uyumsuz davranýþlar ve hatta riskli davranýþlara yönelme gibi sonuçlar doðabilir. Bu, özellikle babasýz büyüyen erkek çocuklarýnda rol model eksikliðiyle daha derinleþebilir.

BOÞANMA VE ÇOCUK

Ýslam dini, boþanmayý helal kýlýnmýþ ama Allah’ýn sevmediði bir eylem olarak tanýmlar (Ebû Dâvûd, Talâk, 3). Bu noktada ebeveynlerin, boþanma sürecinde ve sonrasýnda çocuklarýna karþý sorumluluklarý Ýslamî ölçüler içinde devam etmektedir. Hz. Peygamber (ASM) “Hepiniz çobansýnýz ve hepiniz güttüðünüzden sorumlusunuz.” (Buhârî, Cum’a, 11) buyurarak ebeveynlerin çocuðun inanç, beden ve ruh saðlýðýný gözetmesi gerektiðini belirtmiþtir.

Boþanmýþ Aile Çocuklarýný Bekleyen Riskler

Boþanma sürecinde çocuðun maruz kaldýðý travmalar, onun geliþiminde ciddi risk faktörleri oluþturabilir. Akademik baþarýda düþüþ, dikkat eksikliði ve öðrenme güçlükleri sýkça görülür. Ebeveyn ilgisinin azalmasý veya daðýlmasý, çocuðun okuldan soðumasýna neden olabilir. Davranýþ bozukluklarý, yalan söyleme, öfke kontrolünde zorlanma ve kurallara uymama gibi þekillerde ortaya çýkabilir. Yine boþluktan kaynaklý olarak çocuklar dijital kullaným sonucu dijital baðýmlý olabilir. Özellikle ergenlik döneminde ebeveyn otoritesinin zayýflamasý, çocuðu suça meyilli arkadaþ çevrelerine yöneltebilir. Madde baðýmlýlýðý, çeteleþme ve organize suç gruplarýnýn tuzaklarýna düþme riski artar. Sevgi, ilgi ve aidiyet eksikliði yaþayan çocuklar, yanlýþ rol modellerin etkisine açýk hâle gelir. Bu noktada aile büyüklerinin desteði, rehber öðretmenler ve dini-manevi rehberlik oldukça önemlidir. Kur’an’da buyrulduðu üzere, “Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi ateþten koruyun.” (Tahrim, 6) ayeti, ebeveynin bu sorumluluðunu açýkça vurgular. Anne babalar boþansalar da çocuðu muhafaza etmeye devam etmelidirler.

BÝYOPSÝKOSOSYAL AÇIDAN BOÞANMIÞ AÝLE ÇOCUKLARININ ANALÝZÝ

Biyolojik

Boþanma sonrasý çocuklarda stres hormonlarýnda artýþ gözlenebilir. Kortizol seviyelerinin uzun süreli yüksekliði; uyku bozukluklarý, iþtahsýzlýk veya aþýrý yeme gibi fizyolojik tepkilere yol açar.

Psikolojik

Çocuklar, boþanmayý bir “kayýp” olarak yaþar. Bu kayýp, yas sürecine benzer biçimde; inkâr, öfke, pazarlýk, depresyon ve kabullenme evrelerinden geçer. Bu nedenle çocuklara sabýrla yaklaþmak, onlarýn bu süreci saðlýklý tamamlamalarýna destek olur.

Sosyal

Toplumun bakýþ açýsý, çocuðun ruh saðlýðýný þekillendirmede önemli bir rol oynar. kültürümüzde hâlâ “daðýlmýþ aile” algýsý, çocuðun kendini eksik hissetmesine neden olabilir. Bu durum, sosyal dýþlanmaya ya da içe kapanmaya sebep olabilir.

EVDE ve OKULDA ÇOCUÐU DESTEKLEME

Ev Ortamýnda Yapýlmasý Gerekenler

1. Ýstikrar ve Tutarlýlýk Saðlayýn
   Boþanmýþ eþler farklý evlerde yaþasa bile çocuk için ayný disiplin, ayný deðerler ve benzer rutinler oluþturulmalýdýr. Bir ebeveynin izin verdiðine diðerinin yasak koymasý, çocuðun zihinsel karýþýklýk yaþamasýna neden olur. Eþler ayrý olsa da çocuða karþý söz birliðinde olmalýdýr. Aksi halde çocuk da bunu kullanýr ve yine çocuk bundan ciddi zarar görür.
2. Ebeveynler Arasý Olumsuz Konuþmalardan Kaçýnýn
   Çocuk önünde yapýlan eleþtiriler, onun benlik algýsýný zedeler. Unutulmamalýdýr ki çocuk her iki ebeveyni de bir bütün olarak görür. Boþanan eþ, çocuðunun anne veya babasýný asla tenkit etmemelidir.
3. Duygusal Güvenlik Saðlayýn
   “Ben her zaman senin yanýndayým” gibi güven verici ifadeler sýkça kullanýlmalýdýr. Bu tür söylemler, çocuðun kaygýsýný azaltýr. “Biz karý-koca olmaktan ayrýldýk, hala annen ve babanýz,” eylem ve söylem birliðinde olunmalýdýr.
4. Yeni Evliliklerde Denge Kurun
   Ebeveynlerden biri yeniden evlendiðinde, çocuða yeni fertleriyle saðlýklý bir iliþki kurabilmesi için zaman tanýnmalý; zorla kabul ettirilmemelidir. Nitekim hiçbir çocuk, baþkasýný öz annesi veya öz babasýnýn yerine koymaz, koyamaz.

Okul Ortamýnda Yapýlmasý Gerekenler

1. Rehberlik Servisiyle Ýþ Birliði Kurun
   Okul psikolojik danýþmanýna durum bildirilerek çocuðun davranýþlarý gözlemlenmeli ve gerekirse bireysel destek saðlanmalýdýr. Gerektiðinde testler yapmalý ve sorunu çözmeye yönelik görüþmeler yapmalýdýr.
2. Ayrýmcýlýk ve Etiketlemeden Kaçýnýn
   “Anne-babasý ayrý çocuk” þeklinde tanýmlamalar yapýlmamalýdýr. Bu, çocuðun kendini dýþlanmýþ hissetmesine neden olur.
3. Öðretmenlere Bilgilendirme Yapýn
   Öðretmenler, çocuðun ruhsal geçiþ sürecine dair bilgilendirilmeli ve ona özel anlayýþ gösterilmelidir.
4. Okul Baþarýsýný Takip Edin
   Boþanma sonrasý akademik baþarýda düþüþ olabilir. Bu nedenle ödev, sýnav ve derse katýlým gibi unsurlar öðretmen ve veli arasýnda düzenli takip edilmelidir.

Yine anne baba ve çocuðun yakýn çevresi þunlara dikkat etmelidir:

• Aile danýþmanlýðý alýnmasý hem çocuk hem de ebeveynler için çok faydalýdýr.
• Haftalýk düzenli görüþme saatleri belirleyin. Anne ya da baba çocukla birebir zaman geçirmelidir.
• Çocuk psikososyal eðitim ve deðerler eðitimi ile desteklenmelidir. Özellikle Allah’a olan güven, sabýr ve tevekkül duygusu çocuklarda huzuru artýrýr.
• Pedagoglarýn ve psikologlarýn yönlendirmesiyle, sohbetler, sosyal faaliyetler, kitaplar, oyunlar gibi materyallerle çocuk desteklenebilir.
• Aile büyüklerinin rolü bu süreçte çok deðerlidir. Özellikle dede-ninenin þefkati çocuðun güven duygusunu güçlendirir.

Boþanma, kaçýnýlmaz olduðunda dahi çocuklarýn ruh saðlýðý korunabilir. Bunun için hem aileye hem de topluma büyük görevler düþmektedir. Ebeveynlerin iþ birliði içinde olmasý, çocuða deðerli olduðunu hissettirmesi ve deðerlerle yetiþtirilmesi; çocuðun ruhsal saðlýðýný muhafaza eder. Hz. Mevlânâ’nýn dediði gibi: “Ayrýlýk da sevdaya dahil”… Yeter ki bu ayrýlýklar sevgiyle yönetilsin. Unutmayýn! Boþluk insanda en büyük yaralarý açar ve bu yaralar ömür boyu devam eder. Boþanma süreci ve sonrasý dönemde anne babalar dikkatli olmalý ve gerektiðinde boþanma süreci ve sonrasý psikososyal destek almalýdýr.
Adnan Kalkan
Aile Danýþmaný-Yazar
adnankalkan01@gmail.com